Хийн урсгал судлал

Хийн урсгал судлал буюу пневматик гэдэг үг нь (эртний грек хэлээр pneuma πνεῦμα „амьсгал, салхи“) даралтат хийг ашиглан шинжлэх ухаан болон техникт механик ажил гүйцэтгэхийг хэлдэг. 

Ерөнхий ойлголт

Хийн хэлхээний бүдүүвч зураг

Хийн урсгал судлал нь бүх л техникийн хэрэглээнд даралттай хийг ашиглан ажил гүйцэтгэхийг нэрлэдэг. Үүний эсрэгээр, ажлыг гүйцэтгэхдээ шингэнийг ажлын медиум болгон хэрэглэхийг гидравлик хэмээн тодорхойлдог.

Орчны агаарыг шахсаныг даралттай хий (хуучнаар: шахсан агаар) гэж нэрлэнэ. Даралттай хийг олон төрлийн зорилготойгоор хэрэглэж болох ба жишээлбэл бодисыг цааш нь дамжуулах идэвхитэй хий (үүний жишээнд тээвэрлэх хий эсвэл будаг шүрших), эсвэл ямар нэг технологийн (жишээ нь хатаалт) процессийн хий болгон хэрэглэх мөн түүнчлэн шалгах хий болгон хэрэглэнэ.

Энгийн хэрэгцээний даралтат хийн төхөөрөмжүүд нь 6 бар хэт даралтанд (харьцангуй даралт) ажиллах бөгөөд энэ нь агаарын даралтаас долоо дахин илүү даралттай гэсэн үг юм. Өндөр даралтын түвшин шаардах хийн хэрэглээнд 18 бар хүртэл өндөр даралтын хүч шаардагдах ба үүнд ашиглах эд хэсэг нь тухайн даралтыг тэсвэрлэж чадах тусгай (жишээлбэл шланк, холбоос эд хэсэг гэх мэт) эд ангийг хэрэглэнэ. Зарим нэг онцгой тохиолдолд 40 бар хүртэл даралттай хийг ашиглах шаардлагатай байдаг (жишээ нь полиэтилен ундааны савны үйлдвэрлэл).

Даралттай хийн төхөөрөмжүүд нь бүгд дөрвөн хэсэг системээс бүрдэнэ: Даралтат хий үүсгэх, даралтат хийг бэлтгэх, даралтат хийг хуваарилах болон түүний жинхэнэ хэрэглээ. Даралттай хийг орчны агаарыг соруулан компрессороор шахан үүсгээд дараа нь бэлтгэх ажил болох шүүх болон хатаалт хийнэ. Үүний дараа даралттай хийн сүлжээгээр (хоолой- болон шланкаар хийсэн дамжуулаx хоолойнууд) дамжин түүнийг хэрэглэх газар аваачин техникт хэрэглэнэ.

Удирдаx систем

Шингэний техникт хавхлагийг ерөнхийд нь тохируулагч гишүүд гэж нэрлэх ба энэ нь ажлын гишүүдийг удирдах үүргийг гүйцэтгэнэ. Дараах эд хэсгийн бүлгүүд байдаг:

• даралтын хавхлаг
• тусгай хавхлаг (жишээлбэл: пропорционал хавхлаг)
• хаалтын хавхлаг
• урсгалын хавхлаг
• замын хавхлаг

Ном зүй

• Левин В. И. Профессии сжатого воздуха и вакуума. — М.: Машиностроение, 1989. — 256 с. — 15 000 экз. — ISBN 5-217-00601-3.
• P. Croser, F. Ebel: Pneumatik, Grundstufe. Festo Didactic, Esslingen 2003, ISBN 3-540-00022-4.
• G. Prede, D. Scholz: Elektropneumatik, Grundstufe. Festo Didactic, Esslingen 2001, ISBN 3-540-41446-0.
• G. Vogel, E. Mühlberger: Faszination Pneumatik. Vogel Buchverlag 2001, ISBN 3-8023-1886-2.

Антиблок систем

Хянах самбар дээрх
АБС-ийн таних тэмдэг

Антиблок систем (англ. anti-lock braking system, ABS, товчлол: АБС) гэдэг нь техникийн систем бөгөөд энэ нь автомашины явалтын аюулгүй байдлыг нэмэгдүүлэх болон дугуйн гүйлтийн талбайн элэгдэлтийг багасгах зориулалттай систем юм. Антиблок гэдэг үг нь автоматаар блоклох буюу түгжихийг хориглох гэсэн утгатай ба үүнийг ихэвчлэн тээврийн хэрэгсэлд хэрэглэдэг. Мөн галт тэрэг болон нисэх онгоцны явах ангид хэрэглэх нь ч бий.

АБС нь тоормос гишгэх үед дугуйнуудын эргэлтийг түгжин зогсоох тоормосны даралтыг бууруулах үйлчилгээтэй ажиллана. Ингэснээр автомашин болон онгоц нь тоормос гишгэсэн үед ч жолоодох боломжтой болон явж буй мөрнөөс гарахгүй байх бололцоог олгодог. Үүнээс гадна энэ систем нь дугуйн хий эргэлтийг тохируулсанаар нойтон зам дээр тоормосны замыг багасгадаг. Харин хуурай болон сул шороотой зам дээр эсрэгээр буюу тоормосны замыг уртасгах талтай байдаг. 

Түүх

1903 онд францын Паул Алло төмөр замын тээврийн хэрэгсэлд зориулсан тоормосны хүчийг тохируулагчийн патентыг бүртгүүлсэн байдаг.^[1][2] 1928 онд германы зохион бүтээгч Карл Вэссел авто тээврийн хэрэгсэлд зориулсан тоормосны хүч тохируулагчийн патентыг өөртөө авав.^[3][4] Мөн түүнчлэн Роберт Бош 1936 онд "Тээврийн хэрэгслийн дугуйг хатуу тоормослохоос сэргийлэх төхөөрөмж" гэх бүтээлдээ патент авчээ.^[5][6] Фриц Оствалд 1940 онд цахилгаан механикийн ажиллагаа бүхий тоормосны хүчийг тохируулагчийг танилцуулсан ба тэрбээр энэ төхөөрөмжөө туршилтаар ажиллагааг нь шалгасан байна.^[7]

Хамгийн анхны тоормосыг блоклохоос хориглогчийг Америкийн Нэгдсэн Улсын зохион бүтээгч Винсент Хуго Бендикс агаарын тээврийн хэрэгсэлд туршжээ. Нисэх онгоц нь газардах үедээ өндөр хурдтай байх тул энэ үед нь тоормослоход газардлагын эгнээнээс гарахгүй зогсох ёстой юм. 1952 оноос эхлэн олон тооны зэвсэгт хүчний болон тээврийн зориулалт бүхий агаарын тээврийн хэрэгсэлд Данлоп Рабберийн хөгжүүлсэн Максарет-Анти-Скидээр тоноглох болов.^[8] 1961 онд германы зохион бүтээгч Герхард Бахманн дүүжин тээврийн хэрэгсэлд зориулсан тоормосны хориглогчийн системийн патентыг авчээ.^[9] Энэ систем нь дүүжин кабиныг тоормослох үед савлахаас хамгаалах ёстой юм. Түүнийг Айбзеен дүүжин галт тэргэнд анх удаа хэрэглэсэн гэж бөгөөд энэ нь дэлхийд цорын ганц гэж тооцогддог.

Эх сурвалж

1. Patent US845633A: Brake for vehicles.
2. Hans-Rolf Reichel: Elektronische Bremssysteme. S. 43.
3. Patent DE492199C: Bremskraftregler, insbesondere für Kraftfahrzeuge.
4. Hans-Rolf Reichel: Elektronische Bremssysteme. S. 44.
5. Patent DE671925C: Vorrichtung zum Verhüten des Festbremsens der Räder von Fahrzeugen. Angemeldet am 15. September 1936, veröffentlicht am 16. Februar 1939, Anmelder: Robert Bosch GmbH. 
6. Bosch.com: 50 Jahre Bosch — ABS-Geschichte. Robert Bosch GmbH
7. Hans-Rolf Reichel: Elektronische Bremssysteme. S. 49. 
8. www.aviationancestry.com. Dunlop Maxaret Anti-Skid.  
9. Patent DE1252228B: Steuerung einer Tragseilbremse für Drahtseilbahnen. Angemeldet am 30. März 1961, veröffentlicht am 19. Oktober 1967, Anmelder: Pohlig-Heckel-Bleichert Vereinigte Maschinenfabriken Aktiengesellschaft, Erfinder: Gerhard Bachmann et al.