Гидравликийн шингэн

Гидравлик шингэн нь шингэн бодис бөгөөд шингэн техникийн гидравлик системд энергийг (эзлэхүүний урсгал, даралт) дамжуулахад хэрэглэдэг. Гидравлик шингэний зах зээлд эзлэх хэмжээ моторын тосны дараа ордог хоёр дахь том тос тосолгооны материалын салбар юм. Жишээ нь ХБНГУ-д жилдээ 150.000 тонн гидравлик шингэн хэрэглэдэг ба үүнээс 60.000 орчим тонныг авто техникт хэрэглэдэг байна.

Шинж чанар

Гидравликийн шингэн нь маш сайн тослох шинж чанартай байх ёстой бөгөөд хуучрах явц удаан, мөн норголт болон наалдах чадвар өндөртэй байх. Үүнээс гадна шатах температур өндөр байх хүйтэнд урсах чадвараа алдахгүй байх нь чухал. Гидравлик системд хэрэглэх үед резин жийрэг болон давирхай мөн хүчилд тэсвэртэй байх шинж чанаруудыг үзүүлэх ёстой. Дараагийн чухал үзүүлэлтэд температурын нөлөөн дэх өтгөрөлт бага байх (динамик болон кинематик өтгөрөлтийн аль алинд), мөн шахалтын зэрэг бага байх болон зүсэлтэд тогтвортой байдал, бага хөөсрөлт зэрэг орно. Гидравлик шингэний үндсэн үүрэг нь аль болох алдагдал багатайгаар гидравликийн чадлыг насосоос мотор луу буюу цилиндр лүү дамжуулах. Энэ үндсэн үүргээс гадна гидравлик шингэн нь гидравлик системд хөдөлгөөнтэй эд ангийг (цилиндр, түлхэх гулгах хавтгай, холхивч, залгагдах эд анги) тосолгоо болон зэврэлтээс хамгаалах мөн металлын гадаргууг хамгаалах үүрэгтэй. Гидравлик шингэний бас нэг сайн тал шингэнд бий болсон бохирдолт (үрэлтийн улмаас бий болсон) болох ус, агаар болон алдагдал дулааныг гадагшлуулах юм.

Даралтанд зориулсан шингэний төрөл

Хэрэглэх зорилго болон тавигдсан шаардлагаас хамааран гидравликийн шингэн нь өөр өөр төрлийн шингэн бодист суурилсан төрөл бүрийн шингэнээс бүрддэг.

Минерал тосонд суурилсан гидравлик тос

Хамгийн ихээр хэрэглэгддэг гидравликийн шингэн бол минерал тосонд суурилсан шингэнүүд ба эдгээр тодорхой нэмэлт бодис агуулсан байдаг. Үүнийг гидравликийн шингэн гэж нэрлэнэ. Энэ гидравлик тосонд тавигдах шаардлагыг ISO 6743/4 стандартаар тогтоож өгсөн ба дотор нь HL, HM, HV гэж ялган ангилна. Германы DIN 51 524 стандартын дагуу бол H, HL, HLP, HVLP гэж ангилдаг.

• H: ямар ч нэмэлт бодис байхгүй, энэ тосны стандарт DIN 51 517. Энэ төрлийн тос нь бараг хэрэглээнээс гарсан.
• HL: зэврэлтээс болон хуучралтаас хамгаалах нэмэлт бодистой. 200 хүртэл бар-ын даралтад ашиглах боломжтой, дулаан тэсвэрлэлт нь хэвийн (DIN 51 524, 1-хэсэг)
• HM: зэврэлтээс болон хуучралтаас хамгаалах нэмэлт бодистой мөн үрэлттэй хэсэгт эд анги үрэлтийн улмаас идэгдэхийг багасгах нэмэлттэй. (DIN 51 524, 2-хэсэг)
• HV: зэврэлтээс болон хуучралтаас хамгаалах нэмэлт бодистой мөн үрэлттэй хэсэгт эд анги үрэлтийн улмаас идэгдэхийг багасгах нэмэлттэй. Үүнээс гадна температурын нөлөөнөөс хамаарсан өтгөрөлтийг сайжруулах нэмэлт бодисыг хийж өгсөн (DIN 51 524, 3-хэсэг)
• HLPD: зэврэлтээс болон хуучралтаас хамгаалах нэмэлт бодистой мөн ариутгалын зориулалт бүхий нэмэлт бодистой (стандартчилагдаагүй)

Хүнсний- болон тэжээлийн үйлдвэрлэлийн техникт зориулсан гидравлик шингэн

H1- Гидравлик тос нь National Science Foundation ('''NSF H1''')-аар сертификатлагдсан учир хүнсний болон амьтны тэжээлийн үйлдвэрлэлийн техникт хэрэглэж болох бөгөөд зарим тохиолдолд хүнс- болон тэжээл үйлдвэрлэх явцад тухайн бүтээгдэхүүнд асар бага хэмжээгээр холилдсон байхад гэм хоргүй гэж үздэг. NSF H2 гидравлик тос нь хүнс- болон тэжээл үйлдвэрлэх явцад тухайн бүтээгдэхүүнд ямар нэг байдлаар холилдох боломжгүй үед хэрэглэнэ. Эдгээр тосыг биологийн хувьд хурдан задралд ордог гидравлик шингэнтэй (байгальд ээлтэй гидравлик шингэн) андуурч болохгүй. Хүнсэнд бага хэмжээгээр холилдож болох гидравлик шингэн нь яг эмийн- болон гоо сайхны үйлдвэрлэлд хэрэглэдэг шиг ихэнхдээ петрохимийн цэвэр цагаан тосонд суурилдаг. Гэхдээ цөөн хэдэн төрлийн H1-сертификат болон биологийн задралд түргэн ордог гидравлик тос байдаг. 

Биологийн задралд хурдан орох гидравлик шингэн

Байгальд хор нөлөө учруулж болохоор газар ашиглаж байгаа техникт ( жишээ нь: гүний усны хамгаалалттай газар ажиллаж байгаа техник, ойд ашиглах мод унагааx машин техник, ууланд болон цанын баазад ашиглаx техник төхөөрөмж г.м.) зориулан тусгай гидравлик шингэн гаргасан бөгөөд энэ нь маш түргэн биологийн задралд ордог. Ийм тосыг минерал тосноос гарган үйлдвэрлэдэг. Гэхдээ ихэнх тохиолдолд эргэн төлжих түүхий эд буюу ургамлын тосны суурь дээр тулгуурлан үйлдвэрлэдэг. Биологийн задралд түргэн ордог, эргэн төлжих түүхий эдээр хийгдсэн тосыг биогидравлик шингэн хэмээн нэрлэнэ. Байгальд ээлтэй гидравликийн шингэнүүд нь хортой бодисын ангилалд орох ба хорт бодис ангилал 1 гэсэн ангилалд багтан, HE (Hydraulic Environmental) үсгээр тэмдэглэдэг.

Байгальд ээлтэй гидравлик шингэн дараах байдлаар төрөлжүүлэн ялгана:

• HETG (суурь триглицерид= ургамлын тос): Энэ тоснууд биологийн задралд орохдоо маш сайн мөн хэвийн үед ундны усанд нөлөөлөх хортой нөлөө бага. Минерал тостой харьцуулахад хуучралт арай хурдан явагдах, мөн температурын ачаалал даах чадвар муу.
• HEPG (суурь полиглюкол): Полиглюколыг минерал тосноос гаргаж авах ба биологийн задралд орохдоо маш сайн мөн хэвийн үед ундны усанд нөлөөлөх хортой нөлөө бага. Ерөнхий шинж чанар нь минерал тостой ижил, усанд уусдаг, минерал тос болон ургамлын тостой хольж болдоггүй.
• HEES (суурь нийлэг эфир, герм. synthetische Ester): Нийлэг эфирийг эргэн төлжих түүхий эдийн суурь болон минерал тосны суурийн аль алинаас гаргаж авч болдог. Энэ төрлийн тос нь биологийн задралд орохдоо маш сайн мөн хэвийн үед ундны усанд нөлөөлөх хортой нөлөө бага мөн усанд аюултай бодисын ангилал 1 гэсэн ангиллын үзүүлэлтийг хангадаг. Хуучралт даах чадвар өндөртэй, огцом ажлын температурын өөрчлөлтийн нөлөөнд автахгүй.
• HEPR (өөр төрлийн суурь бүхий шингэнүүд, поли-альфа-олефин)

Биогидравлик шингэний зах зээлд эзлэх байр суурь сүүлийн жилүүдэд ихээхэн нэмэгдэж байгаа боловч энэ хангалттай хэмжээнд хүрч очиж бас чадахгүй л байна. Жишээ нь: Германд биогидравлик шингэний зах зээлд эзлэх хувь 2000 онд 3% байсан бол 2005^[1] он хүртэлх хугацаанд ялангуяа автомобилийн салбарт 19% болон өссөн^[2].

Шаталтын температур өндөртэй шингэн

Хоёр дахь бүлэг болох шаталтын температур өндөртэй шингэнүүд орох ба үүнийг минерал тос хэрэглэх боломжгүй (гал гарах магадлал өндөр учир) нөхцөлд хэрэглэнэ. Ялангуяа нүүрсний уурхайд болон агаарын тээвэрт заавал хэрэглэх дүрэм бий. Ийм шингэн хэрэглэдэг бусад үйлдвэрт гидравликийн шингэн алдагдагдсанаас болж гал гарах, мөн халуун металл болон задгай гал хэрэглэдэг үйлдвэрүүд орно.

Шаталтын температур өндөртэй шингэнийг дараах бүлгүүдэд хуваана:

• HFA: Тос, ус-эмульсийн холимогт (ус эмульсийн холимогт тос нэмсэн гэсэн үг) буюу 80%-с дээш ус агуулсан минерал тос болон полиглюколын уусмалын суурь бүхий уусмал юм. Минерал тосонд суурилсан уусмалын муу тал нь хольсон шингэнүүд тус тусдаа буцаж ялгарах мөн микроб үржиж бий болоод байдаг. Энэ шингэн нь шатахдаа муу, +5°С-ээс +55°С хүртэл температурт хэрэглэж болно. Хэт бага зуурамтгай чанараас шалтгаалан битүүмжлэл муутай төхөөрөмжид ашиглавал зай завсраар их хэмжээгээр алдагдаx аюултай.
• HFB: Ус, тос-эмульсийн холимог буюу 40%-с илүү ус болон минерал тос агуулна. Шаталт муу, +5°С-ээс +60°С хүртэл температурт хэрэглэж болно. Галд тэсвэрлэх чадвар муу учир жишээ нь германд энэ төрлийн тос хэрэглэхийг хорьсон.
• HFC: Ус, тос-эмульсийн холимог буюу 35%-с илүү ус болон полиглюколын уусмал. Шаталт муу, -20°С-ээс +60°С хүртэл температур, 250 бар хүртэл даралттай орчинд хэрэглэж болно. Энэ төрлийн шингэнийг хамгийн ихээр хэрэглэдэг. Дамжуулах хоолойн системд ашиглахдаа цайр байгаа эсэхийг сайн шалгах шаардлагатай. Учир нь энэ төрлийн шингэн цайртай нэгдэн цайрын саван үүсгэх ба энэ даралтын шүүлтүүрүүдийг бөглөх аюултай.
• HFD: Усгүй синтетикийн шингэн бөгөөд минерал тос эсвэл уснаас (HFD-U биш) илүү өндөр нягттай. Насост хэрэглэвэл соролтод муу нөлөөтэйгөөс гадна жийрэг резин, хуванцар болон бусад энэ төрлийн материалыг «идэх» буюу уусгах аюултай. Шатахдаа муу, -20°С-ээс +150°С хүртэл температур ашиглаж болно. Үүнийг бүрэлдүүлж буй үндсэн бүрэлдэхүүн хэсгээс хамааран дараах байдлаар ангилдаг:

• HFD-R: Фосфорын хүчлийн эфир
• HFD-S: найрлагатаа ус агуулаагүй хлоржуулсан нүүрс устөрөгч
• HFD-T: HFD-R болон HFD-S-ийн холимог
• HFD-U: найрлагатаа ус агуулаагүй бусад найрлага (Өөx тосны хүчлийн эфирээс бүрдэнэ)

Ус

Ус нь гидравликийн шингэнээр хэрэглэхэд ер нь ямар нэг асуудалгүй. Цэвэр усыг гэхдээ өндөр чадлын гидравлик системд хэрэглэдэггүй харин тосыг эмульстэй холин (фрезерийн суурь машины хөргөх болон тослох шингэнтэй ойролцоо) хэрэглэдэг. Анхны техникийн гидравликт усыг гидравлик шингэн болгон хэрэглэж байжээ. Ус нь ерөнхийдөө тогтмол бага зуурамтгай чанартай. Шахалтын зэрэг нь гидравликийн тостой харьцуулахад ойролцоогоор 60% орчим байна.

Ангилал:

• Шугамын ус (цэвэр, бохир усны шугамд хэрэглэдэг ус, шүүсэн)
• Техникийн ус (ус-тос-эмульс)
• Далайн- буюу давстай ус ( шүүсэн, идэмхий чанараас нь шалтгаалаад хэрэглэдэггүй)

Шинж чанар болон хэмжих нэгжүүд

Ном зүй

• Taschenbuch für Handwerk und Industrie. 6. Auflage. Robert Bosch GmbH, 2005, ISBN 978-3-87125-501-4, S. 525–527
• Лепешкин А. В., Михайлин А. А., Шейпак А. А. Гидравлика и гидропневмопривод: Учебник, ч.2. Гидравлические машины и гидропневмопривод. / под ред. А. А. Шейпака. — М.: МГИУ, 2003. — 352 с.
• Волкер Ленц, Михайл Вебер: Тосолгооны материалын технологи. Биогидравлик шингэний зах зээлийн судалгаа 2006 он (герман) (PDF-Download)

CAD

CAD (анг. computer-aided design) монг. компьютерын тусламжтай зураг эсвэл компьютерын тусламжтай зохион бүтээх гэдэг нь ямар нэг бүтээгдэхүүнийг цахим мэдээллийн боловсруулалтыг (ЦМБ) ашиглан зохион бүтээхийг хэлнэ.[1][2] Анхандаа CAD гэдэг нэршлийг хэрэглэхдээ компьютерыг туслах материал болгон техникийн зураг зурахыг хэлдэг байв. Өнөөдөр CAD-хэрэглээний программуудын мэргэжилтний систем нь техникийн зохион бүтээх шийдэл гаргахад хэрэглэгдэж байна. Өнөө үед бараг бүх CAD-хэрэглээний программуудад 3 дахь хавтгай (3D - огторгуй) нэмэгдсэн. Тиймээс CAD-г мөн огторгуйн биетийн хийсвэр загварыг компьютерын туслалцаатай гаргах сургалт ч хэмээн нэрлэдэг. Энэ загвараас техникийн зургаа хөрвүүлэн гаргаж авдаг. Үүний давуу тал бэлэн болсон 3D загвараа техникийн зураг болгон хөрвүүлэхдээ дурын хавтгайд олон дахин давтан проекцлох боломж юм.[3][4] CAD-н хэрэглээ нь техникийн ихэнх салбарт хэрэглэж байна. Үүнд: архитектор, барилгын инженерийн салбар, механик инженерийн салбар, цахилгаан техник гэх мэт мэргэжлийн салбар болон эдгээрийн хослолоос эхлэн бүр шүдний эмчилгээний техник хүртэл орно.

Tехникийн үндэс

CAD техникийн зураг: 2D-CAD

CAD бол анх техникийн зураг зураx туслах хэрэгсэл байсан. Техникийн объектыг зөвхөн компьютерын туслацаатай зурах биш харин 3-тэнхлэг бүхий хавтгайд биетийн загварыг гарган, 2D-г нэмэлт техникийн зураг зурах зориулалттайгаар хэрэглэх болсон.

2D-CAD-системийн тусламжтайгаар зураг зурах процесс нь яг л гараар зурахтай адил биетийн харагдац болон зүсэлтийг л хийдэг бөгөөд ялгаа нь орон зайн хувьд сунасан буюу хязгаарлагдахгүй зурах боломжтой.

Урьд нь гараар зурдаг байсан янз бүрийн техникийн зургийн зурааснууд CAD-системд мөн үндсэн элемент болон хэрэглэгддэг. Үүнээс "урьдчилан" бэлдсэн системийн суурь объектууд болох шулуун, тойрог, эллипс, поли шулуун (олон өөр өөр чиглэлтэй шулууны нийлэмж), сплайн зэрэг бүрдэнэ. Эдгээр объектуудын дотоод дүрслэл нь вектор чиглэлд суурилдаг учир тэдгээрийн зөвхөн параметр л хадгалагдана (жишээ нь нэг шулууны зөвхөн 2 төгсгөлийн цэг эсвэл тойргийн төв цэг болон радиус).[5][6][7] Энэ маягаар компьютерын хадгалаx багтаамжийн хэрэглээг бага байлгадаг (пиxелграфикаас яг эсрэгээр гэсэн үг). Тиймээс объект маш бага мэдээллийн сангаас (анг. ''Date'') бүрдэнэ.

Объектед мөн өнгө, зураасны төрөл болон зураасны өргөн гэх мэтийг сонгон нэмэх боломжтой. Техникийн зургийг CAD-р зурах явцад зурах багаж гэж нэрлэгдэx хэрэгслээр зургийг өөрчлөх, хэмжилт хийх эсвэл бичиглэх зэрэг нь гараар зураг зурахтай бараг л адил. Багажнууд нь объектийг үүсгэх, байршуулах, өөрчлөx болон устгах, туслах шулуун ашиглан зурах, тодорхойлсон цэгүүдийг олох (жишээ нь шулууны эхлэл болон төгсгөлийн цэг эсвэл шулууны төв цэг, тойргийн төв цэг, радиус г.м.), перпендикуляр шулуун зурах, тангент болон зүсэлтийн талбайн тэмдэглэгээ зураас гэх мэтийг зурахад хялбарчлах боломжуудыг олгодог. Зургийн нарийвчлалын хэмжээс өндөртэй (жишээ нь 0,0001 нарийвчлалтай) учир сонгодог зураг аргаас (гараар зураx) давуу талтай. Тодорхой шулуун шууд бусаар зурсан тохиолдолд түүний хэмжээсийг тооцон олох шаардлагагүй харин техникийн зургаас шууд харах боломжтой.

Дүрслэлийн стандарт болон давтагдах хэсгийг бэлэн загварын санд (''библиотек'') оруулж болох ба тэндээс шууд татан авч хэрэглэх буюу нэмж оруулах боломжтой. Хэсэгчилсэн томруулалт (zoom) хийн дүрслэx боломжтой бөгөөд энэ нь дэлгэцийн бага нягтралд (1600x1200 пиксел нь CAD-хэрэглээнд бага нягтралд орно) ямар нэг сөрөг нөлөө байхгүй.

Техникийн зураг:  2½D-CAD

Орон зайд биетийг зураасаар дүрслэн харуулж болно. Ийм зураасыг жишээ нь квадратын ирмэг гэж нэрлэнэ. Гэхдээ биетийг илүү сайн тодорхойлон харуулахын тулд эзэлхүүн болон гадаргуугийн талбай мөн физик шинж чанарууд хэрэгтэй. Эдгээр шинж чанарыг агуулаагүй зурагдсан зургийг ихэвчлэн 2½D-загвар гэж нэрлэдэг. Жишээ нь квадрат зурахдаа зөвхөн ирмэгийн зураас ашиглан зурах, түүнд ямар нэг гадаргуугийн талбай байхгүй, дотор тал нь хоосон хөндий зураг гэсэн үг. Шулууныг тодорхойлоxдоо биегүй, гэхдээ утас гэж нэрлэж болно. Тиймээс энэ төрлийн энгийн зураx CAD-загварчлалын аргыг шугаман- эсвэл ирмэгийн загвар гэхээс гадна утсан загвар (анг. ''wireframе'') ч гэж нэрлэдэг.

3D-CAD

Гагнаасын бүдүүвч зураг:
Опел Астра-кароссери

3D-CAD-аар зурсан зураг нь хавтгайд (2D CAD) эсвэл орон зайд зурсан (2½D CAD) зургуудтай харьцуулахад харьцангуй өндөр шаардлага тавигддаг. Компьютерт эхлээд огторгуйд хийсвэр загвараа үүсгэнэ. Ингэхдээ зөвхөн геометрийн шинж чанараас гадна физик шинж чанарыг оруулаx шаардлагатай. Геометрийн дүрслэлийг ''эзэлхүүний загвар'' (анг. ''Volumenmodell'') гэх ба үүнд физик шинж чанар болох нягт, уян харимхайн коэффициент, зөвшөөрөгдөх хэлбэржилт- болон бутралын хүчдэл, дулаан болон цахилгаан дамжуулаx чадвар, дулааны суналтын коэффициент болон бусад шинж чанарыг тодорхойлж өгсөний дараа ''биет-загвар'' гэж нэрлэдэг.

Биет загвар нь мөн бүтэц бүхий гадаргуугийн хавтгай болон харагдах шинж чанаруудыг агуулна. Ийм тодорхой тогтоож өгсөн биет загвар нь хийсвэрээр жигнэх, уян харимхай, хатуулаг болон дулааны өөрчлөлтөөр хувирах боломжтой. Түүний материалын шинж чанарыг тогтоож өгсөнөөр төгсгөлөг элементийн программаар (анг. ''Finite-Element-Programm'') хэлбэржилт болон бутралыг судлан шинжлэх боломжтой. Хэлбэржилт болон бутралыг гэрэлтүүлэх буюу өнгөөр илэрхийлэн шинж чанарыг судлан тогтоож болно.

Загварчлалын хөгжил

Загвар гаргах арга барил

Зарчим	Тодорхойлолт
Ирмэг загвар / Утсан загвар	Биетийн ирмэгийг математикийн аргаар утсан-загвар байдлаар дүрсэлдэг. Хэмжээ томтой талбайд харагдах хавтгай тотолжсон утас хэлбэрийг үүсгэнэ. Хийсвэрээр тухайн биетийн ирмэг буюу тулгуур утсан холбоосууд дээр торон хийц буюу даавуугаар бүтээсэн гэж сэтгэвэл тухайн биетийн гадаргуугийн талбайг дүрсэлж болно.
Хавтгайн загвар	Биетийн хязгаарлагдаx хавтгайнуудыг математикийн аргаар дүрслэн гаргадаг. Үүн дээр нэмэгдэн тухайн хавтгайн бүтцийг хадгална жишээ нь ямар хавтгай ямар өөр хавтгайтай хиллэж байна гэх мэт.
Эзэлхүүний загвар	Биетийн тодорхойлогдсон талбайгаас гадна аль талд нь ямар талбай болон матер оршиж байгаа (ямар нэг талбай нь тухайн нийт эзэлхүүнд тодорхой хязгаарлах талбайгаар хязгаарлагдан оршдог) талаарx мэдээллийг хадгалдаг. Эзэлхүүн гэсэн тодорхойлолтод тухайн биетийг нэвтрэн гарах эзэлхүүн болон дүрсэлсэн биетийн өөрийн эзэлхүүнээр тодорхойлогдоно.
Биетийн загвар	Эзэлхүүний загвар дээр нэмэлт материал болон гадаргуугийн бүтцийн талаар мэдээлэлтэй бол биет загвар болно. Тэгэхээр биет-загвар нь ирмэгүүд, талбайнууд болон эдгээрт хамаарах эзэлхүүн бүхий геометрийн бус мэдээллүүдээс бүрдэнэ. Ийм загварууд нь физикийн загварчлалын (анг. simulation) үндэс болох бөгөөд орчин үеийн бүхий л CAD-програмын багцад модул болон багтсан байдаг.
Параметрийн моделл	Энэ тохиолдолд тухайн геометр объектууд нь түүний бүрэлдэхүүн хэсэг болох цэг, шулуунууд, муруй, эзэлхүүн, биет болон талбай нь хоорондоо тодорхой нөхцөл биелүүлэн түүнийхээ дагуу хоорондоо хамааралтайгаар харилцаанд орохыг параметрийн загвар гэдэг. Ингэснээр моделл нь өөрөө параметр хамааралд орох буюу өөр нэг биетийн параметр өгөгдлийн дагуу мөн өөрчлөгдөх боломжтой гэсэн үг. Жишээ нь ганцхан шураг зураад түүний бүрдүүлж бүх геометрийн бүрэлдхүүн хэсгийг ганцхан эрээсний диаметрээс хамааралтай болгон параметр бичээд тухайн шурагийг том жижиг хэмжээтэйгээр үүсгэх боломжтой. Энэ нь цаг хэмнэх, хадгалах зайг бууруулахаас гадна стандарт эд ангийн санг бий болгон түүнээс хэрэгтэй эд ангиа түргэн шуурхай авч хэрэглэх боломжуудыг олгодог. Параметр-моделлийн бас нэг чухал шаардлага нь хийсэн хийцээ шинээр өөр хэмжээтэй хийх боломжийг маш түргэн хугацаанд шалгах боломж юм. Үүний тулд тухайн биетийн параметрийг алдаагүй сайн бодож төлөвлөсөн байх нь хэрэглэгчийн буюу зохион бүтээгч инженерээс шууд хамааралтай.
Хийцийн түүхтэй параметрийн загвар	Зохион бүтээх явцад тухайн объектыг үүсгэх олон алхам (нэгтгэх, зүсэх г.м.) болон геометрийн үндсэн элемент квадрат, цилиндр, конусаас гарган авдаг. Энэ бүх алхмууд нь тухайн биетийг зурсан түүх болон хадгалагдаж үлддэг. Үүнийг загварчлал гэдэг. Ийм загварчлалын ашигтай тал нь өөрчлөлт хийхэд уян хатан учир тухайн нэг алхамд буцан очиж засвар хийх боломжтой. Мөн энэ маягаар нэг хийцэд ганц хоёрхон өөрчлөлт хийн эцсийн бүтээгдэхүүний олон өөр вариантыг гаргах боломжтой бөгөөд энэ нь тухайн CAD-систем болон түүний зохион бүтээсэн логикоос ихээхэн хамааралтай.

CAD-Программ

CAD-программууд нь хэрэглээ болон түүнийг хэрэглэх үйлдлийн системээс хамааран маш олон төрөл байдаг. 

Механик хийц

Mеханикийн CAD-Программуудыг дараах салбаруудад хэрэглэдэг:

• Барилга
• Архитектор (CAAD)
• Модон хийцийн үйлдвэрлэл
• Инженерчлэл
• Түүхэн хийцийг сэргээн засварлах
• Хот байгуулалт
• Усны инженерчлэл
• Зам тээврийн инженерийн сүлжээ
• Хэмжих техник
• Бүтээгдхүүний дизайн
• Мод, модон бүтээгдхүүн
• Машин үйлдвэрлэлийн инженер
• Үйлдвэрийн байгууламжийн үйлдвэрлэл
• Автомашин үйлдвэрлэл
• Онгоцны үйлдвэрлэл
• Хэвний үйлдвэрлэл болон багаж хэрэгслийн үйлдвэрлэл
• Баглаа, боодлын үйлдвэрлэл болон нүхлэх хэвний үйлдвэрлэл
• Хөтлөх техник
• Гидравлик хэлхээний схем
• Xийн урсгалын (пневматик) хэлхээний схем
• Механик симуляц мөн төгсгөлөг-элементийн-аргыг (FEM) үзнэ үү
• Цахилгаан техникийн хэлхээний схем
• Усан онгоцны үйлдвэрлэл
• Шүдний эмнэлгийн техник
• Гоёл чимэглэл болон хувцас дизайны үйлдвэрлэл

Цахилгааны холболт

Дараагийн нэг хэрэглээний салбар бол цахилгаан холболт юм. Хамаарах программууд нь ихэвчлэн еCAD буюу EDA гэсэн нэр томьёонд харьяалагдана. Ялангуяа электроникийн ялтас, дамжуулагч эх хавтан, суурилуулалтын техник болон микросистем техник ихээр хэрэглэдэг.

Файлын формат

Системээс хамааран мэдээлэл солилцоход бүх мэдээллийг дамжуулах боломжгүй. Цэвэр техникийн зургийн хувьд асуудал байхгүй боловч бичиглэл, хэмжээс, зүсэлтийн талбайн тэмдэглээ болон нарийн хийцтэй дүрслэлийн солилцоо хүндрэлтэй, яагаад гэвэл нэгдсэн стандарт байхгүй учир. Аж үйлдвэрлэлийн салбаруудын хооронд ч ихээхэн ялгаатай учир түүнийг нэгтгэсэн стандарт гаргах ихэд хүндрэлтэй байдаг. 

Ихэнх зургийн программ өөрийн гэсэн файлын өргөтгөлтэй байдаг. Тиймээс өөр өөр төрлийн CAD-программын хооронд файл солилцоход байнга асуудал дагалддаг. Зургийн файл солилцох, баримт болгон архивлах зэрэгт ихэнхдээ DXF гэсэн форматыг хэрэглэх ба энэ нь дэлхийн зах зээлд тэргүүлэгч Autodesk-н хэрэглэдэг формат юм. Файлуудын форматыг хооронд нь CAD-саармаг систем болон CAD-тусгай системийн гэж ангилдаг. CAD-саармаг системийн файлын форматад VDAFS, IGES, SAT, IFC, STEP болон онцгой хэрэглээний STL-интерфейс зэрэг орно. Файлын форматын тайлбар:

• DXF-формат нь техникийн зураг мэдээллийн сан солилцоонд хэрэглэх ба энэ нь бүх CAD-системд хэрэглэж болох цорын ганц формат учир аж үйлдвэрийн стандарт болгон хэрэглэдэг.
• DWF (анг. Design Web Format) формат нь Autodesk-ээс анх интернэтээр мэдээлэл солилцоход зориулан гаргасан хэдий ч энэ нь төдийлэн өргөн хүрээнд хэрэглэгдэж чадаагүй.
• VDA-FS - талбайн мэдээлэл солилцооны формат, германы автомашин үйлдвэрлэгчдийн холбооноос (герм. Verband Deutscher Automobilbauer'') гаргасан формат ба энэ салбартаа үндсэндээ стандарт формат байсан.
• IGES - 2D болон 3D (гадаргуу) файлын солилцооны формат бөгөөд ихэнх CAD-хэрэглээнд мэдээлэл солилцооны форматаар ашиглаж байна.
• STL - Гурвалжингийн талууд дээр суурилсан загварууд. Ихэвчлэн Rapid Prototyping системийн мэдээлэл солилцоонд хэрэглэдэг.
• STEP - Стандартчилагдсан файлын солилцооны формат ба олон улсын хооронд мэдээллийн солилцоо хийхэд зориулан хөгжүүлсэн. STEP формат нь геометр мэдээлэлд хамгийн тохирсон формат юм. Түүгээр ч зогсохгүй өнгө, эд ангийн нийлэмжийн бүтэц, харагдацууд болон загварын шинж чанаруудыг (Attribut) дамжуулан өгөх чадвартай. Гэхдээ техникийн зураг дамжуулах процесст л ашиглах зохистой.
• VRML97 - ISO/IEC 14772 нь анх интернэтэд зориулан 3D-Стандарт болгон хөгжүүлсэн. Ихэнх 3D-загварчлалын багаж нь VRML-файлын импорт болон экспортыг хийх боломжтой.

Tүүх

"Computer-Aided Design" гэдэг нэр томьёолол анх 1950-д оны сүүлээр программчлах системтэй (АПТ=автомат программчлалын багаж) холбоотойгоор бий болсон. Энэхүү программ нь тооцоолуурын тусламжтай NC-Машины (анг. ''numerical control'') программ бичихэд зориулагдсан байв.

Эх сурвалж

1. Günter Spur, Frank-Lothar Krause: CAD-Technik. Lehr- und Arbeitsbuch für die Rechnerunterstützung in Konstruktion und Arbeitsplanung. Hanser, München / Wien 1984, ISBN 3-446-13897-8, S. 16.
2. Sandor Vajna, Christian Weber, Helmut Bley, Klaus Zeman: CAx für Ingenieure. Eine praxisbezogene Einführung. Springer, Berlin / Heidelberg 2009, ISBN 978-3-540-36038-4, S. 1.
3. Gerhard Pahl: Konstruieren mit 3D-CAD Systemen. Grundlagen, Arbeitstechnik, Anwendungen Springer, Berlin / Heidelberg 1990, ISBN 3-540-52234-4, S. 5.
4. IAV GmbH Ingenieurgesellschaft Auto und Verkehr (Hrsg.): Virtuelle Produktentwicklung. Vogel, Würzburg 2013, ISBN 978-3-8343-3106-9, S. 24.
5. Siegmar Haasis: Integrierte CAD-Anwendungen. Rationalisierungspotenziale und zukünftige Einsatzgebiete. Springer-Verlag, Berlin / Heidelberg 1995, ISBN 3-540-59145-1, S. 2.
6. Günter Spur, Frank-Lothar Krause: Das virtuelle Produkt. Management der CAD-Technik. Hanser-Verlag, München / Wien 1997, ISBN 3-446-19176-3, S. 434.
7. Gerhard Pahl: Konstruieren mit 3D-CAD-Systemen. Grundlagen, Arbeitstechnik, Anwendungen. Springer-Verlag, Berlin / Heidelberg, 1990, ISBN 3-540-52234-4, S. 7.

Боолт

Боолт нь машины эд хэсэгт ороx цилиндр хэлбэр бүхий холбох элемент (эд анги) юм. Цөнтэй харьцуулахад боолт нь амархан тайлах боломжтой, учир нь холхих хүлцлийн хэмжээстэй хийдэг. Боолтыг ихэнх тохиолдолд зөвхөн хөндлөн ачаалалтай (огтлоx/зүсэлт) үед хэрэглэдэг. Боолтонд байх нэмэлт хэлбэрүүд буюу толгой, үзүүрийн хэсгийн хөндлөн нүх (шплинтэнд зориулсан), богинохон эрээс эсвэл хөндлөн хоног (тэнхлэг тогтоогчинд зориулсан) нь холбож байгаа элементүүдээс боолт өөрөө мултарч алга болохоос хамгаалах үүрэгтэй.

Боолтыг олон задрах болон задлах үед түргэн тайлагдах холболтуудад мөн түүний тэнхлэгийн дагуу ачаалал үүсэхгүй үед шурагийн оронд хэрэглэнэ. Жишээлбэл ачаа тээвэрт чингэлэгийг бэхлэх эсвэл ачааны машины ачих хашлагын түгжих бэхэлгээ гэх мэт. Боолтон холбоос нь ерөнхийдөө эргэх боломжтой учир эргэх чагтан холбоосын нэг хэсэг байж бас болно. Боолт нь европын холбооны EN 22340 (толгойгүй боолт) болон EN 22341 (толгойтой) стандартын дагуу үйлдвэрлэгдэнэ. 

Боолтны илүү гарч ирсэн үзүүр, үзүүрийн
хөндлөн нүхэнд чангараx (харимхай)
цөнгөөр бэхэлсэн байдал

Хагас эрээс бүхий шурагийг мөн боолт
гэж нэрлэх ба яг ийм ялгаатай гэсэн
тодорхойлолт байдаггүй.

Цөн

Цөн гэдэг нь эрт дээр үес бэхэлгээний зориулалтаар бэлдэц болон материалыг хооронд нь холбоход хэрэглэдэг хамгийн энгийн хийц юм. Үндсэндээ толгойгүй хадаас гэсэн үг бөгөөд машины эд хэсэгт өөрийн гэсэн бүлэгтэй. Цөн нь маш олон хэлбэр дүрстэй байдаг, жишээ нь:

• Цилиндр цөн
• Конусан цөн
• Харимхай цөн
• Ховилт цөн

Цөнгөөр хоёр болон түүнээс дээш эд хэсгийг хооронд нь хэлбэрт холбоосоор босоо тэнхлэгийн дагуу бүх эд хэсгийг нэг байрлалд нүхэлсэн нүхэнд шургуулан түгжих буюу бэхлэг хийдэг. Хэрэв цөнгийн хэмжээс нь (цилиндр цөнгийн хүлцэл өндөр) нүхний хэмжээнээс том байгаад түүнийг тэр нүхэнд хүч хэрэглэн оруулсанаар хүчний холбоос үүсэх бөгөөд энэ тохиолдолд цөн мултарч унах аюулгуй болно.

Цөнгөөр эд хэсгийг хооронд нь бэхлэх зориулалтаас гадна нугасан холболтоор холбогдох хэсгүүдийн хоорондоx холбоосоор бас хэрэглэдэг. Мөн хүч хязгаарлаx зориулалтаар цөнг хэрэглэх, эсвэл титэмт эрэгийг эргэхээс хамгаалан эргэлтийн хамгаалагч, эсвэл тэнхлэгийн дагуу (аксиал) диаметр томтой цөнгөөр (шплинт) хамгаалалт хийнэ.

Стандартын тайлбар

Жишээ нь:
Цилиндр цөн EN ISO 8734 - A - 4x20 - dff
Нэршил: Цилиндр цөн
Стандарт: EN ISO 8734
Хэлбэр буюу төрөл: А
Хэмжсэн диаметр x Хэмжсэн урт (миллиметрээр): 4 x 20
Материал: Ган

Төрөл ба хэлбэр

Хаана хэрэглэхээс хамааран төрөл бүрийн цөн байдаг ба үүнийг дараах байдлаар ялгана:

Цилиндр цөн

Энгийн цилиндр хэлбэртэй үзүүрийн ирмэгийг нь ихэнх тохиолдолд бөөрөнхийлөх буюу өнцөг гаргана. Энэ төрлийн цөнг эд хэсгийн холболт болон бэхлэх зориулалтаар хэрэглэнэ. Цилиндр цөнг хэзээ ч буцаан задрах шаардлагагүй буюу маш цөөн удаа эргэж задрах байрлалын түгжих холболтонд хэрэглэнэ. Цилиндр цөнгийн хэрэглээ нь нэмэлт ажлын алхам болох өрөмдсөн нүхний үрэлтээс шалтгаалан өртөг өндөртэй. EN ISO 2338 (хатууруулаагүй) буюу EN ISO 8734 (хатууруулсан буюу хатаасан ган) гэсэн олон улсын стандартаар стандартчилагдсан.

Цилиндр цөн

Конусан цөн

Бага зэргийн конус хэлбэртэй (конусын нарийсалт C = 1:50) гэхдээ конусын шовx үзүүрийн оронд мохоо бөөрөнхий болгосон байдаг. Байнгын задлах болон угсралтаас шалтгаалан нүхний хэмжээ цаг өнгөрөх тусам томроx ба энэ нь хэзээ нэгэн цагт шинээр эд хэсэг болон цөн худалдаж авах хэрэг болдог. Ийм тохиолдол гаргахгүйн тулд конусан хэлбэрийн цөнг хэрэглэх бөгөөд түүний давуу тал нүх томорсон ч гэсэн суулт хэвээрээ учир холболт найдвартай холболт болж өгч чаддаг. Конусан цөн хэрэглэx нүх мөн конус хэлбэртэй байх ёстой учир цилиндр цөнтэй адил өртөг өндөртэй^[1].

Стандарт нь EN 22339 дугаараар стандартчилагдсан. 

Конусан цөн

Ховилт цөн

Цөнгийн хүрээнд нь ховил гаргасан байдаг. Энэ ховилууд нь хэрэглэх зорилгоосоо хамааран төрөл бүрийн хэлбэртэй (суулгаx ховилт цөн, тээглэх ховилт цөн, конусан ховилт цөн болон таараx ховилт цөн, мөн үзэх EN ISO 8740 ... 8747). Ийм ховил хийж өгснөөр ховилт цөн нь маш гөлгөр гадаргуунд ч сэгсрэлтээс шалтгаалан мултарч гараxгүй, задлаад буцааж хийсэн ч тогтвортой барилттай байдаг. Мөн энэ ховилоор (цилиндр ховилт цөн) үндсэн нүхэнд байгаа агаар түрэгдэн гарах сайн талтай. 

Ховилт цөн

Харимхай цөн

Харимхай цөн нь ховилт цөнтэй адилхан нөлөөг үзүүлдэг пүршний материалаар хийгдсэн богинохон хийцтэй байна. Харимхай цөнгийн урт хувилбарыг харимхай бүрхүүл гэж нэрлэдэг.

Бүх цөнд хамааралтай: Хэрэв цөнг нэвт бус нүхэнд (мухар нүх) хэрэглэхдээ гадна илүү гарч байгаа талд нь буцааж задлах буюу сугалах зорилгоор нүхлэн, тэр нүхэндээ эрээс татаж өгдөг. 

Харимхай цөн

Тооцоолоx

Цөнт холбоосын тэсвэрлэx буюу даацын нотолгоог гаргаxдаа ямар ачаалал давамгайлж байгаагаас хамааруулан тооцдог.

• Цөнгийн шилжилтийн хүчдэл (огтлоx)
• Цөн болон нүхний хоорондын гадаргуугийн шахалт
• Цөнгийн гулзайлтын хүчдэл

Эх сурвалж

1. http://www.tedata.com/2257.0.html

CNC-Машин

CNC-Машин (анг. computrized numerical control) гэдэг нь орчин үеийн удирдлагын техникийн тусламжтайгаар нарийн төвөгтэй хэлбэртэй бэлдцийг маш өндөр нарийвчлалтайгаар автоматаар үйлдвэрлэх чадвартай суурь машиныг хэлнэ. Гар тохируулга бүхий механик удирдлагатай суурь машинаас хурд болон нарийвчлалаар хамаагүй илүү.

CAM-систем нь, CAD-программаас мэдээлэл (CAD-программаар зурсан техникийн зургийн мэдээлэл) хүлээн авч түүнээ тодорxой хүчин зүйлүүд болох багаж хэрэгслийн геометр, эргэлтийн тоо, давших хөдөлгөөний хурдыг харгалзан, постпроцессорын (хөрвүүлэгч процессор) тусламжтайгаар CNC-программ болгон хөрвүүлэн хэрэглэх боломжтой юм. Гараар удирдлагын самбарт мэдээлэл оруулахаас гадна бас өөр нэг энэ төрлийн арга болох Teach-In хэмээх арга байдаг ба үүнийг үйлдвэрийн программчлал гэж нэрлэдэг. Энэ төрлийн CNC-машин нь суурь машин дээрээ өгөгдлийн самбарт дүрсийн геометр зураг оруулах шаардлагатай бөгөөд түүний дагуу CNC-программ болгон хөрвүүлнэ.

CNC-машиныг дотор нь цэгэн удирдлагатай, чиглэлийн удирдлагатай болон замын удирдлагатай гэж ангилдаг.

Орчин үеийн CNC-машинууд ажиллагааны зургаан тэнхлэгтэй бөгөөд дөрвөөс зургаа хүртэлх тэнхлэг нь (A, B, C) үндсэн тэнхлэгийг ( X, Y, Z) тойрон эргэх эргэлтийг тэмдэглэн туслах тэнхлэг гэж нэрлэдэг.

CNC-машиныг хэрэглэхэд олон ажилчны шаардлага байхгүй, учир нь тухайн бүтээгдэхүүн тодорхой шалгуураар шалгагдан машины бүх тохиргоо хийгдэхээс гадна зарим нэг бүрэн автомат машин нь үйлдвэрлэлийн процесс болон бүтээгдэхүүний чанар шалгалтыг давхар шалгадаг. Мөн өөрийн багаж хэрэгслийн элэгдэл болон гэмтлийг бүрэн автоматаар хянах системтэй байдаг. Хуучны суурь машиныг стандартчлагдсан эд ангиар солин орчин үеийн CNC-машин болгон өргөтгөx боломжтой.

CNC-машинуудад тэнхлэгийнxээ явсан замыг хэмжих хоёр арга бий: Замыг шууд хэмжих систем нь шилэн масштабаар хөдөлж байгаа тэнхлэгийн байрлалыг шууд хэмжинэ. Шууд бус аргаар хэмжих систем нь моторын эргэлтийн өнцөг эсвэл шпинделийг хэмжин тэнхлэгийн шугаман байрлалд шилжүүлэн тооцно. Энэ хоёр аргыг хоёуланг нь харьцангуй болон алхмаар тооцох хэмжилтийн байдлаар ашиглаж болдог.

Хөдөлгөөний удирдлага (CNC) болон машин хоорондын холбогчийн үүргийг хадгалан программчлаx удирдлага (ХПУ) гүйцэтгэнэ. ХПУ-ын систем дээр машин үйлдвэрлэгчээс бичсэн программ тухайн машины үйлдвэрлэлийн төрөл, хамгаалах хаалга, хөргөх шингэн, тосолгоо болон бусад агрегат ажиллаж байгаа эсэхийг шалгадаг. Энэхүү холболтын программ нь тухайн машины найдвартай ажиллагаа, өөрийгөө хянах чадвар, ашиглалтын явцад алдаа бага гараx зэргийг тодорхойлох бөгөөд машиныг нийлүүлснээс хойш өөрчлөгддөггүй. Машины эцсийн хэрэглэгч энэ програмыг харах шаардлага ихэнх тохиолдолд байдаггүй. 

Цахим холбоос

• CNC-программчлалын талаарx баримтууд (герман)
• 5-тэнхлэгтэй CNC машины бичлэг, боловсруулаx төвийн ажиллаж байгаа байдал

Механик инженер

CAD-Программ, механик инженерийн
ажлын үндсэн багаж хэрэгсэл

Механик инженер буюу машин үйлдвэрлэлийн инженер нь машин үйлдвэрлэлийн инженерийн мэргэжлээр сурч төгссөн инженерийн мэргэжлийн нэр юм. 

Үндсэн ажил

Ямар чиглэлээр гүнзгийрүүлэн сурснаас шалтгаалаад машин үйлдвэрлэлийн инженерийн гүйцэтгэх ажлын хүрээ сонгодог механик инженерийн шинжлэх ухаанаас гадна зохион бүтээх техник, машин техникийн хөгжил, аж үйлдвэрлэл болон автомашин техник, нарийн багаж хэрэгслийн техник, материал судлал, урсгал судлалын механик, термодинамик, механик, удирдлага- болон тохируулгын техник гэx мэт болон бусад салбарууд орно.

Машин үйлдвэрлэлийн инженерийн (механик инженер) үүрэг нь сурсан мэргэжлийнхээ дагуу мэдэгдэж байгаа болон мэдэгдэхгүй байгаа асуудлуудыг системтэйгээр шийдэн тодорхой шийдэлд хүрэх арга замыг олох, түүний цаашдын стратегийг тодорхойлон мөн олсон шийдлээ баримтжуулах явдал юм.  

Сургалт

Машин үйлдвэрлэлийн инженерүүд
туршилтын талбайд

Механик инженерийн их дээд сургуулийн сургалт ихэнхдээ 3,5 - 4 жил үргэлжлэх бөгөөд Бакалавр инженер гэсэн академийн цолтой төгсөх ба үүний дараа Магистр инженер цолыг 1,5 - 2 жилийн хугацаатай сурч байж авдаг. Сургалтын агуулга үндсэндээ математик, байгалийн шинжлэх ухаан болон инженерийн шинжлэх ухааны үндэс сууриас бүрдэнэ. Математик нь үндсэндээ ямар нэг асуудлыг дүрслэх болон шийдэлд хүрэхэд туслалцаа үзүүлэх үүрэгтэй бол физик болон химийн үндэс нь хоорондын ерөнхий хамаарлыг ойлгоход тусалдаг. Мөн мэдээлэл зүй сүүлийн жилүүдэд сургалтын чухал хэсгийн нэг болоод байгаа нь түүний хэрэглээ машин үйлдвэрлэлийн инженерийн олон бүрэлдэхүүн хэсэг болох CAD, FEM (төгсгөлөг элементийн арга) болон CFD-г түүнгүйгээр төсөөлөхөд бэрх болсон.

Сургалтын үндсэн цөмийг мэдээж хэрэг инженерийн шинжлэх ухааны хичээлүүд болох механик, материал судлал, зохион бүтээх онол, цахилгаан техник, термодинамик, урсгал судлалын механик болон хэмжилт-, удирдлага- болон тохируулгын техникээс бүрддэг. Эдгээрт бүх дараагийн нарийн мэргэшил суурилах ба үүн дээр хэрэглэгдэх арга барил болон журам нь түүнийг сүүлд ашиглаж сурах үндэс суурь болдог. 

Машин, түүний эд анги болон материалын тухай нарийвчлан сурахаас гадна тэдгээрийн хоорондын хамаарал болон асуудлыг шийдэх арга замыг олох аргачлалыг суралцана. Ирээдүйн инженерүүдэд системээр нь бодож тунгаах, энэ системийг таньж мэдэх түүнээ задлан ойлгож сурах арга барилыг чухалчлан заадаг. Ингэснээр нарийн төвөгтэй систем болох цахилгаан станц, автомашин, эсвэл онгоцыг түүний задрах бүх жижиг хэсэгт нь задлан, түүндээ оновчтой шийдэл олсны дараа түүнээ буцаан бүтэн систем болгон үйлдвэрлэх ур чадварт суралцдаг.  

Суралцаж дуусаад Bachelor of Science / Master of Science эсвэл Bachelor of Engineering / Master of Engineering (монг. Бакалавр инженер / Магистр инженер) инженерийн диплом авах ба үүний дараа академийн Bachelor / Master of Science (B.Sc. / M.Sc.) эсвэл Bachelor / Master of Engineering (B.Eng. / M.Eng.) цолыг нэрийнхээ өмнө цоллуулах эрхийг албан ёсоор хүлээж авна. 

Ажил олгогч

Машин үйлдвэрлэлийн инженерүүд ихэвчлэн машин-, аж үйлдвэрлэлийн үйлдвэрлэл, үйлдвэрлэлийн техник болон автомашины үйлдвэрүүд, тэдгээрийн ханган нийлүүлэгч компаниуд эсвэл энэ төрлийн үйлчилгээ үзүүлдэг байгууллагад (жишээ нь: инженерийн техник эдийн засгийн тооцоо хийдэг компани) ажилладаг. Мөн түүнчлэн их дээд сургуульд судалгааны ажилтан болон инженер техникийн багшаар ажиллах ба үүгээр зогсохгүй цаашлаад олон инженерүүд хувийн техникийн зөвлөгөө болон үйлчилгээний хөдөлмөр эрхлэх нь бий.

Мэргэжлийн талбар

Механик инженерүүд нь компанийн төрөл бүрийн хэсэгт ажилладаг. Үүнд: борлуулалт, худалдаа, зохион бүтээх хэлтэс, үйлдвэрлэл, сервис үйлчилгээ цаашлаад логистик бүр маркетингийн хэлтэс ч ажиллаx нь бий. Эдгээр хэлтэстээ зохион бүтээх инженерээс гадна, компанийн эзэмшигч, хэлтсийн-, салбарын-, бүлгийн-, багын эсвэл төслийн удирдагчийн албан тушаал эрхэлдэг.

Механик инженерүүдийн сонгодог мэргэжлийн хэсэгт:

• Зохион бүтээх инженер
• Тооцооны инженер
• Бүтээгдэхүүний хөгжлийн инженер
• Үйлдвэрлэлийн технологийн инженер
• Үйлдвэрийн техникийн инженер
• Борлуулалт, худалдааны инженер