Техникийн зураг зүй

Ус тээвэрлэx төхөөрөмжийн
дүрслэл ойролцоогоор 1205 оны үе

Техникийн зураг зүй нь тодорхой техникийн стандарт шаардлага хангасан архитектор, барилгын мэргэжилтэн, техникийн мэргэжилтэн, техникийн бүтээгдэхүүний дизайнер (анг.: technical product designer), зохион бүтээх инженер, барилгын инженер, болон дизайнерууд зурсан техникийн зураг орно.  

Техникийн зураг зүйн түүx

Техникийн зургийг гараар зурж байсан үеийн түүх

Техникийн зургийн үндэс суурь болох олон олон геометрийн хуулиудыг МЭӨ үеийн алдарт математикчид болох Самосын Пифагор эсвэл Александрын Евклидын нээн судалж байсан байна.

Дундад зууны үеэс 18-р зуун хүртэл

Архитектор, техникийн зураг зүйн эхлэл нь дундад зуунд буюу дундад зууны өмнөх үеэс эхлэн хэрэглэж ирснийг нотлох баримтууд байдаг. Үүнээс арай эртний хөтлүүрийн зураг бол Ал-Жазарын зурсан зургийг оруулах ба үүний хийц нь дүүжин жингийн зарчим дээр ажилладаг машины зураг бий. Техникийн зураг зурах чухал нөхцөлүүдийн нэг нь Филиппо Брунеллешийн 1420 онд нээсэн нээлт буюу төвийн проекцын арга юм. Энэ дүрслэлийн аргыг дэлгэрүүлэхэд Албрехт Дюрерын гүйцэтгэсэн үүрэг их[1]. 15-р зуунд Такколагийн зурсан усан тээрмийн зураг болон өөр бусад техникийн зургуудыг нэрлэж болно. Үүний дараа техникийн зургийг илүү нарийн болгон хөгжүүлсэн хүмүүсийн тоонд Леонардо да Винчи зүй ёсоор орно. Тэрээр машин болон машины эд ангийн зургаа зөвхөн бодитоор нь зурах бус харин хүнд ойлгомжтой болгох үүднээс зурсан зургууддаа нэмэлт харагдац нэмэн оруулдаг байв. 

Таккола тээрэм 1430 он хавьцаа

Яг техникийн зураг зүй гэдэг салбарыг хөгжүүлэхэд үнэтэй хувь нэмэр оруулсан хүний нэг Георгиус Агрикола бөгөөд тэрээр уул уурхай болон ашигт малтмалыг боловсруулах талаар өөрийн бичсэн металл судлал "De re metallica libri XII" номдоо (1555 онд хэвлэгдсэн) техникийн зургаар тайлбар хийсэн байдаг[1]. 

Дараагийн алхмыг хийсэн хүн нь Леонхард Кристоф Стурмсын 1718 онд бичсэн "Тээрэм барих урлаг" хэмээх номдоо анх удаа масштаб хэрэглэн зурсан байдаг. Мөн хэрэглэх материалын талаар ч энэ номдоо дурдсан байдаг байна[1].

Техникийн зураг зүй 19-р зуунд

Техникийн зургийн дараагийн хөгжлийн үеийн баримт нотолгооны нэг нь 19-р зууны эхээр патентлагдсан бүтээлүүд орно. Хамгийн анхны патентыг Англид 13-р зуунд өгч байсан учир патентын жагсаалтад бүр эртний техникийн зураг байх магадлал ч бий. Техникийн зураг зүйн шинжлэх ухаан нь өнөөдрийн түвшинд хүртлээ олон зуун жилийн турш хөгжин боловсрогдсоор ирсэн.  

Техникийн зураг зүй 20-р зуунд

20-р зууны эхэн үед (бараг 1965 он хүртэл) зураг зурахад харандаа болон тушээр нэвт харагддаг цаасан дээр л зурдаг байв. Дараа нь зургийн налуу ширээ гарсан ба үүн дээр цаас тогтоогч төмөр хадаасаар тогтоон хэрэглэдэг байв.  

Орчин үе буюу компьютерын туслалцаатай техникийн зураг зурах

1960-аад оны дундаас эхлэн компьютер лүү аажмаар шилжин, CAD-программ (анг.: computer-aided design [kəmˈpjuːtə ˈeɪdɪd dɪˈzaɪn], монг.: компьютерын тусламжтай зохион бүтээх) болон зураг хэвлэгчийг (монгол улсад энэ төрлийн зургийн программ сүүлд 2000 оноос хойш өргөнөөр хэрэглэж эхэлсэн) хэрэглэх болсон. Эдгээр программууд нь анхандаа зөвхөн хавтгайд зуран түүнийгээ олон талаас проекцлох боломжтой байв. Үүгээр үндсэндээ цаас харандааг дижитал хадгалах системээр сольсон. Программ ашиглан зураг зурах арга барил нь анхандаа гараар харандаа барин зурахтай бараг адил байсан ба харин давуу тал нь зургаа хурдан хугацаанд өөрчлөлт хийн олноор хувилах байв. Мөн зурсан зургаас хэсэгчлэн хуулж өөр зурагт хэрэглэх буюу хуулах арга барил (Copy & Paste) шинээр нэмэгдэн гарч ирсэн нь зураг хугацааг богиносгоx мөн түүнийг маш энгийн аргаар олноор олшруулах гэх мэт давуу талуудтай. Орчин үеийн техникийн зураг нь үндсэндээ компьютерын дэлгэцийн өмнө л бий болж байна. 

Техникийн зургийн программыг дараагийн шатанд гаргасан нэгэн шинэчлэл бол 1980-д оны дундуур гарч ирсэн 3D-дүрслэл юм. Энэ дүрслэлийн арга нь хуучны программтай адил техникийн зураг зурах биш харин объектын 3D-загвар (моделл) гарган түүнээ техникийн зураг болгон хувиргадаг. Өнөөдөр энэ төрлийн программууд дээр төрөл бүрийн зургийн харагдац, дурын өнцгөөр зүсэлт хийх, дурын проекцлол хийсэн техникийн зургийг анхны загвараасаа хувирган гаргах боломжтой. 

CAD техникийн зураг

Холхивч

1990 оны дунд үеэс эхлэн орчин үеийн техник технологийн хөгжил техникийн зургийн систем болох CAD, CAM-систем (анг. Computer-aided manufacturing, монг. компьютерын тусламжтай үйлдвэрлэл) улам боловсрон хөгжсөн.  

Техникийн зураг зүйн дүрэм болон норм

Зураасны төрөл

Техникийн зурагт хэрэглэх олон төрлийн зураас нь өөр өөр гэсэн утга агуулгатай байна. Үүнийг ISO 128 нормоор түүний утга болоод хэрэглээг маш тодорхой тогтоож өгсөн байдаг. Жишээ нь өргөн зураасаар биетийг дүрслэх зураас буюу зах буланд ашиглах бол нарийн зураасаар зүсэлт, хэмжээсний зураас, арааны шүдний хөлийн тойрог гэх мэтэд ашиглана. Харин тасархай зураасаар харагдахгүй байгаа биетийн булан болон хүрээг, гараар татсан зураасаар урт биетийг дундуур нь тасалсан богиносгон дүрсэлснийг илэрхийлнэ.  

Эскиз хийх

Эскиз бол эцсийн үр дүн байхаар зориогүй, түргэн гүйцэтгэгддэг, гараар зурсан зураг юм. Ерөнхийдөө эскиз хийнэ гэдэг бол өөрийн санаагаа дараа ашиглах зорилгоор буулган авах түргэн арга. Архитектурчийн эскиз нь голдуу өөр санаануудыг хэрэгжүүлэхэд болон эцсийн үр дүн болсон ажлыг гүйцэтгэхийн өмнөх суурь зохиомжийг хийхэд хэрэглэгддэг.  

Гар аргаар буюу багажаар

Зураглалын үндсэн журам бол хэсэг цаасыг тэгш өнцгүүдтэй, тэгш талуудтай шулуун гадаргуу (зураглалын самбар) дээр байрлуулах юм.  

Ном зүй

• Hans Hoischen, Wilfried Hesser: Technisches Zeichnen. 31. Auflage. Cornelsen Verlag, Berlin 2007, ISBN 3-589-24130-6

Эх сурвалж

1. Günther Bayerl: Technik in Mittelalter und Frühzeit Konrad Theiss, Stuttgart 2013, ISBN 978-3-534-25232-9.
   

Актор

Хавхлагатай дүүжин мотор

Акторууд нь (хувиргагч/хөрвүүлэгч; хөтлөгчийн эд анги) цахилгаан дохиог (жишээ нь: удирдлагын компьютерээс гарч байгаа тушаал) механик хөдөлгөөн эсвэл физикийн хэмжээс рүү (жишээ нь: даралт эсвэл температур) хөрвүүлэн шууд удирдлага- болон тохируулгын системийг идэвхтэй нөлөө үзүүлж тодорхой хэмжээс ямар байхыг зааж өгдөг. Энэ хувиргах ерөнхий процессыг акторик гэдэг.

Хэрэглээ

Хэмжилт-, удирдлага- болон тохируулгын техникт акторыг мэдрэгчийн нөгөө тал буюу дохио хөрвүүлэгчид хамааруулаx ба тухайн хэлхээнд тохируулагч гишүүн болдог. Акторууд нь дохиог механик ажил (ихэнх тохиолдолд) болгоx тохируулгын (хөдөлгөөний тохируулга) хөрвүүлэлтийг хийнэ. Жишээ дурьдахад хавхлагыг нээх буюу хаах үйлдэл. Роботын салбарт эффектор гэдэг нэр томьёо ихээхэн хэрэглэгдэх бөгөөд энэ нь Актортой яг адилхан утгатай юм. Эффектор нь роботыг хөдөлгөөнд оруулах үүргийг гүйцэтгэдэг. 

Акторын зарчим

• индуктив ажиллагаатай цахилгаан мотор
• Биметалл-Акторууд
• Гидравлик- эсвэл пневматик-актор, жишээ нь: Integrated Power Actuator (IPA)
• Цилиндр
• Цахилгаан химийн акторууд
• Цахилгаан механикийн акторууд
• Скотч-Ёоке-Акторууд
• Пиецоактор
• Соронзон гажилтын-актор
• Урсгалын (реологийн) актор
• Хэлбэрээ санах ойтой хайлш
• Цахилгааны идэвxтэй полимер-акторууд

Шинээр гарч байгаа материалуудаар хийсэн, тодорхой орчны өөрчлөлтөөс шалтгаалан хувирах акторууд ч мөн бий. Энэ төрлийн ганцхан элементээс бүрдсэн актор нь цахилгааны иж бүрэн хэлхээг орлож байна. Санах ой бүхий металлын хайлшаар хийсэн актор болон сунах бодисын элементүүд нь маш бага температурын өөрчлөлтийг мэдэрдэг учир түүнийг жишээлбэл температурын тохируулагчаар хэрэглэнэ.

Ном зүй

• B. Schröer: Aktoren in der Mikrosystemtechnik. In: Sensor-Magazin. 1992, ISSN 0179-9592, Nr. 1, 23–25, Nr. 2, S. 10–13.

Ажлын машин

Мотор (хүчний машин) болон
шахах насос (ажлын машин)-ны
ерөнхий бүдүүвч зураг

Ажлын машин гэдэг нь хөтлөгдөх машин бөгөөд энэ нь энергийг механик ажил болгон хүлээн авдаг. Ажлын машин нь хөтлөгч, мотор эсвэл хүчний машинаас (зарим тохолдолд ингэж нэрлэх нь ч бий) яг эсрэгээрээ механик энергийг цааш нь дамжуулах үүрэгтэй. Учир нь тодорхой энергийг хүлээн авч механик энерги болгон өгдөг учраас. Хөтлөгчтэй уялдуулан зарим тохиолдолд ажлын машиныг хөтлөгдөгч гэж нэрлэх нь ч бий. 

Ажлын машин хөтлөгчтэй механик холбоосоор холбогдоно. Ийм холбоос ихэнх тохиолдолд эргэх гол байдаг. Мөн өөр төрлийн хэлбэртэй ч байж болох ба үүнд хөшүүрэг, нарийн саваа буюу туйван, төмөр олс болон туузан дамжуулагч орно. 

Холбогч муфтийн (авалцуур) тусламжтайгаар хүчний болон ажлын машиныг хооронд нь салгах боломжтой. Хүч дамжуулагчаар мөн хөдөлгүүрийг ч ашиглах боломжтой. Ажлын машины үндсэн үүрэгт эрчим хүч үүсгэх эсвэл дамжуулах, эсвэл хатуу бодисыг тээвэрлэх, зөөх, жижиглэх, шахах, холих, шүүх гэх мэт. Зарим ажлын машин нь энергийг хүлээн авах болох дамжуулах үүргийн аль алиныг гүйцэтгэх ба энэ төрлийн машин нь хүчний болон ажлын машин болон хувирах чадвартай гэсэн үг. Жишээлбэл үүнд авалцуур гол, турбин насос, генераторууд орно. 

Шингэний энергийн машин нь мөн ажлын машин бөгөөд энэ нь хүлээн авсан энергиэ шингэн бодис болон ямар нэг хийд шингээх үүрэгтэй, Жишээ нь насос, шахуурга, үлээгч сэнс болон агааржуулагч гэх мэт.